1. Natężenie przepływu krwi w mikrokrążeniu skórnym dolnej okolicy mięśnia czworobocznego

Skóra to jeden z narządów organizmu o największej perfuzji. Krew dociera do skóry z mięśni i narządów wewnętrznych, ponieważ naczynia krwionośne przebiegają ściśle prostopadle aż do warstwy brodawkowej skóry właściwej, tworząc sploty powierzchowne i głębokie. Skórę unerwiają zakończenia nerwowe pochodzące z rogów tylnych rdzenia kręgowego. Wszystkie trzy warstwy skóry – naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna – zawierają duże ilości rozmaitych receptorów umożliwiających skórze wykrywanie różnych bodźców, takich jak ból, świąd, dotyk, wibracja, głęboki ucisk oraz temperatura.

W czasie spoczynku na macie do masażu w całym obszarze skóry, który ma kontakt ze spiczastymi elementami masującymi maty, pojawiają się wrażenia bólowe. Na podstawie miejsca powstawania i swoistych właściwości ten rodzaj bólu jest klasyfikowany jako somatyczny – powierzchowny (skóra) i głęboki (mięśnie, tkanka łączna, kości i stawy). Masujące elementy maty powodują natychmiastowy (pierwotny) ból, który jest ostry i wyraźnie umiejscowiony, po czym pojawia się ból wtórny – mniej intensywny i słabiej ograniczony.

Na podstawie wyników badania zarówno w grupie kontrolnej, jak i badanej wykazano znaczący wzrost natężenia przepływu krwi w małych naczyniach krwionośnych po 20-minutowym spoczynku na macie do akupresury. W owłosionej części skóry (obecnej również na plecach) występuje mechanizm wazodylatacyjny o podłożu neurogennym. Jest on inicjowany przez silną stymulację wolnych zakończeń nerwowych włókien aferentnych. Elementy masujące maty stymulują także w sposób mechaniczny receptory skórne. Początkowo dylatację powoduje zmniejszenie napięcia układu współczulnego, po czym z zakończeń nerwowych wydzielane są różne substancje biologicznie czynne (np. ATP, kapsaicyna, substancja P, CGRP, neurokinina A itp.), w wyniku czego proces wazodylatacji jeszcze bardziej się nasila (Clapham et al. 2005; Munce, Kenney 2003).

Ponadto w swoim badaniu Kato i wsp. (2000) stwierdzili, że w efekcie pobudzenia aferentnych włókien bezmielinowych typu C wydziela się CGRP, czyli substancja o silnym działaniu wazodylatacyjnym zwiększająca natężenie przepływu krwi. Wykazali oni, że stosowanie fizykoterapii (np. akupunktury) w warunkach klinicznych usprawnia przepływ krwi w mięśniach szkieletowych (Sato et al.2000).

Z receptorów skórnych (będących pierwotnymi aferentami czuciowymi) informacja jest przekazywana poprzez włókna typu A-delta oraz C, a następnie przez rogi tylne rdzenia kręgowego do wyższych struktur mózgu – wzgórza i kory somatosensorycznej. Wzgórze zapewnia połączenie ze strukturami układu limbicznego odpowiedzialnymi za stan emocjonalny danej osoby, co tłumaczy indywidualne odczucia i emocje każdej uczestniczki badania w trakcie spoczynku na macie.

Intensywny przepływ krwi obserwowany bezpośrednio po 20-minutowym spoczynku na macie do akupresury nosi nazwę aktywnego przekrwienia. Podczas wysokiej aktywności jakiejkolwiek tkanki (takiej jak skurcz mięśni, nadmierna czynność wydzielnicza gruczołów bądź wzmożona praca umysłowa mózgu) zwiększa się miejscowy przepływ krwi. W aktywnej tkance wzmagają się procesy metaboliczne – komórki zużywają większą ilość substancji odżywczych zawartych w płynie tkankowym i uwalniają duże ilości substancji o działaniu wazodylatacyjnym. Zadaniem tych mechanizmów jest rozszerzenie miejscowych naczyń krwionośnych, a zatem lokalne zwiększenie przepływu krwi. W rezultacie aktywne tkanki otrzymują dodatkowe ilości substancji odżywczych koniecznych do utrzymania czynności tkanek na nowym poziomie (Clapham et al. 2005; Munce, Kenney 2003).

W zależności od stopnia aktywności tkanek i narządów do ich potrzeb dostosowują się miejscowe mechanizmy regulacyjne układu krążenia. Procesy regulacyjne mają charakter krótko- i długotrwały. Podczas spoczynku na macie angażowane są mechanizmy regulacji krótkotrwałej polegające na gwałtownym (w ciągu kilku sekund lub minut) nasileniu miejscowych procesów wazodylatacji w tętniczkach, metaarteriolach oraz zwieraczach przedwłośniczkowych i zapewnieniu odpowiedniego przepływu krwi w tkankach.

Dynamikę zmian oddziaływania maty do akupresury na mikrokrążenie (po 30 dniach stosowania) oceniano jedynie w grupie badanej. Wyniki uzyskane w 30. dniu wykazały zwiększone natężenie przepływu krwi w mikrokrążeniu skórnym okolicy grzbietu po 20-minutowym spoczynku na macie, jednak stopień tego wzrostu był znacznie niższy niż w pierwszym dniu badania. Przyczyną mogą być procesy adaptacyjne receptorów skórnych i mięśniowych.

Podczas stymulacji niektóre z wolnych zakończeń nerwowych ulegają długotrwałemu podrażnieniu. Są to receptory toniczne, czyli wolno adaptujące się (takie jak wolne zakończenia nerwowe). Z kolei inne receptory ulegają podrażnieniu tylko w momencie zmiany nasilenia bodźca – są to tak zwane receptory fazowe. Oznacza to, że wrażliwość receptorów fazowych zmniejsza się wraz z długością czasu stymulacji, ponieważ zachodzi ich adaptacja. Znajduje to potwierdzenie w wynikach kwestionariuszy – pacjentki stwierdzały, że pod koniec badania nie odczuwały równie intensywnego mrowienia, swędzenia i bólu po spoczynku na macie do masażu, jak na początku. Efekt ten nie świadczy o osłabieniu mikrokrążenia ani pogorszeniu zaopatrzenia tkanek w substancje odżywcze i tlen. Prawdopodobnie natężenie przepływu krwi jest większe w naczyniach mięśni szkieletowych niż w tkankach głębokich, jednak nasze badanie nie obejmowało takiej oceny.

W swoim badaniu Hohmann i wsp. (2012) stosowali podobną matę do akupresury i stwierdzili, że efektem działania maty do masażu jest zwiększona drażliwość struktur nerwowych trwająca kilka godzin każdego dnia, co może bezpośrednio wpływać na pola recepcyjne neuronów rdzenia kręgowego w obszarze pobudzanych tkanek. Tego typu terapia indukuje swoiste oddziaływanie na obszary projekcji o charakterze powierzchownym lub somato-trzewnym. Wyniki uzyskane przez tych autorów potwierdziły podwyższenie progu silnego bólu uciskowego w grupie pacjentów z dolegliwościami bólowymi w okolicy szyjnej i lędźwiowej kręgosłupa, co wskazuje na to, że codzienne stosowanie maty do masażu przynajmniej miejscowo obniża poziom hiperalgezji (wzmożonego odczuwania bólu) oraz ucisku powodującego ból. Złagodzenie bólów mięśniowych dowiodło, że stosowanie maty do masażu wpływa na aktywność nocyceptorów na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, szczególnie w odniesieniu do drogi rdzeniowo-wzgórzowej. Ponadto w ramach swojego badania Hohmann i wsp. (2012) zezwolili pacjentom stosować matę do masażu kilkakrotnie w ciągu dnia za każdym razem, gdy pojawiał się ból w okolicy kręgosłupa. Dotychczas nie przeprowadzono badań, które wskazałyby liczbę i czas trwania dziennych sesji koniecznych do uzyskania najlepszego efektu terapeutycznego w przypadku stosowania tej metody. Wspomniani autorzy wątpią w ścisły związek pomiędzy wielkością dawki i efektem terapeutycznym, jednak bardziej prawdopodobne jest twierdzenie, że dla każdej osoby optymalna dawka ma charakter indywidualny (Hohmann et al. 2012).

2. Zmiany wartości pO2/pCO2 monitorowanych przezskórnie w obrębie skóry okolicy mięśnia czworobocznego

Na podstawie oceny chwilowych zmian monitorowanych przezskórnie wartości pO2/pCO2 (mmHg) warto rozważyć fakt, że po spoczynku na macie do akupresury parametry te były zwiększone w obu grupach – w grupie kontrolnej w 1. dniu, a w grupie badanej w 1. oraz 30. dniu.

Ciśnienie parcjalne tlenu (pO2) określa ilość tlenu rozpuszczonego w osoczu krwi. Hemoglobina zawarta w erytrocytach wiąże tlen i przenosi go w krwiobiegu do tkanek przy niskim ciśnieniu parcjalnym. Prędkość dyfuzji tlenu z erytrocytów do tkanek zależy głównie od różnic pomiędzy wartościami pO2 w osoczu i w komórkach. Ponieważ komórki zużywają tlen, wartość pO2 w komórkach jest bardzo mała. Tlen z osocza przenika przez śródbłonek naczyń włosowatych, dyfunduje w przestrzeni międzykomórkowej i dociera do mitochondriów wewnątrzkomórkowych. Mitochondria to organelle komórkowe wykorzystujące tlen do wytwarzania adenozynotrifosforanu (ATP), czyli energii. Ze względu na wzmożony metabolizm tlenowy tkanki mitochondria muszą wytwarzać większe ilości ATP, a co za tym idzie – zużywają więcej tlenu.

W przypadku aktywnie pracującej tkanki, gdy procesy oddychania komórkowego są nasilone i zużywane są duże ilości O2, konieczne jest zapewnienie komórkom odpowiedniej ilości energii (ATP), w związku z czym zwiększa się zdolność przyłączania tlenu do hemoglobiny i wzrasta prędkość przepływu krwi. Wiązanie się tlenu z hemoglobiną (HbO2) zależy od jego ciśnienia parcjalnego (pO2). Im więcej tlenu przyłącza się do hemoglobiny, tym większy jest możliwy wzrost prędkości dyfundowania tlenu do wnętrza komórek.

Na podstawie porównania dynamiki zmian pO2 u pacjentek wykazano znaczący wzrost wartości pO2 w 30. dniu w stosunku do 1. dnia zarówno przed spoczynkiem, jak i po spoczynku na macie do masażu. Oznacza to istotne zwiększenie się stopnia utlenowania tkanek w okresie 30 dni.

Tlen może być wiązany nie tylko przez hemoglobinę zawartą w erytrocytach, lecz również przez hemoglobinę komórek mięśni szkieletowych. Aby przyspieszyć proces dyfundowania O2, komórki mięśniowe wykorzystują mioglobinę, służącą także jako miejscowa rezerwa tlenu podczas intensywnego oddychania komórkowego. Tlen związany z hemoglobiną (HbO2) jest również wykorzystywany jako rezerwa tlenowa. Fakt ten może tłumaczyć zwiększone wartości pO2 u pacjentek w 30. dniu przed spoczynkiem na macie w porównaniu z 1. dniem.

Z hemoglobiną wiąże się nie tylko tlen, lecz także końcowy produkt przemian metabolicznych, czyli CO2, co umożliwia usuwanie dwutlenku węgla z aktywnie pracującej tkanki i jego powrotny transport do płuc. Wyniki badania wykazały, że pod wpływem maty do akupresury w tkankach zachodzą aktywne procesy metaboliczne, ponieważ zarówno w grupie kontrolnej, jak i w grupie badanej stwierdzono gwałtowny wzrost wartości pO2 oraz pCO2 po 20-minutowym spoczynku na macie. Natomiast na podstawie porównania wartości pCO2 u pacjentek uzyskanych w 1. oraz 30. dniu nie wykazano istotnych dynamicznych zmian.

3. Zmiany stężenia czynników wzrostu i cytokin w surowicy krwi

Na podstawie uzyskanych wyników badania stwierdzono znacząco niższe stężenie czynników wzrostu EGF, FGF-2 i VEGF w surowicy krwi w grupie kontrolnej w porównaniu z grupą badaną w 1. oraz 30. dniu, jednak ocena dynamiki zmian stężeń wykazała znacznie mniejszy poziom tych parametrów w grupie badanej w 30. dniu w stosunku do 1. dnia badania.

Ocena doraźnego efektu działania maty do akupresury wykazała znaczące zmiany stężenia czynników wzrostu w surowicy krwi tylko w niektórych przypadkach. Bezpośrednio po spoczynku na macie stężenie EGF oraz VEGF wzrosło w grupie kontrolnej. Podobnie wzrosło stężenie VEGF w grupie badanej, lecz jedynie w 1. dniu – w 30. dniu nie odnotowano żadnej zmiany.

Wykazano, że produkcja czynników wzrostu VEGF, FGF oraz EGF krążących w naczyniach krwionośnych jest pobudzana w tkankach pozbawionych dostatecznego zaopatrzenia w krew, czyli w O2 i substancje odżywcze.

Uszkodzenie mięśni szkieletowych i niewystarczający przepływ krwi to wzajemnie skoordynowane procesy degeneracji, stanów zapalnych, regeneracji oraz włóknienia. Wyniki kilku badań wykazały wzrost poziomu VEGF podczas procesów regeneracji mięśni szkieletowych na skutek pobudzenia angiogenezy i równoczesne hamowanie procesów włóknienia. W swoim badaniu Best i wsp. (2013) stwierdzili, że gimnastyka, elektrostymulacja nerwowo-mięśniowa oraz różnego rodzaju masaże lecznicze sprzyjające angiogenezie korzystnie wpływają na procesy regeneracji mięśni szkieletowych (Best et al. 2013). Stosowanie leków przeciwzapalnych hamujących aktywność cyklooksygenazy 2 (cyclooxygenase-2, COX-2) prowadzi natomiast do stłumienia tych procesów (Gharaibeh et al. 2012).

VEGF jest ważnym czynnikiem wzrostu, którego główne funkcje polegają między innymi na promowaniu angiogenezy poprzez zwiększanie żywotności komórek oraz nasilanie procesów ich proliferacji (namnażania) i migracji. W kilku badaniach wykazano, że VEGF nie tylko wpływa na czynność komórek śródbłonka, lecz również na przeżycie kardiomiocytów, mioblastów i krwiotwórczych komórek macierzystych oraz neurogenezę, a także pobudza procesy regeneracji mięśni szkieletowych. Z drugiej strony nadmiernie wysokie stężenie VEGF może prowadzić do niekontrolowanej angiogenezy i proliferacji komórek. Alternatywną metodą optymalnej (prawidłowej z fizjologicznego punktu widzenia) aktywacji wydzielania VEGF jest ucisk mechaniczny (Beckman et al. 2013). Do metod mechanicznej stymulacji tkanek można również zaliczyć stosowanie maty do masażu.

FGF i VEGF są wydzielane przez makrofagi, płytki krwi oraz fibroblasty. W kontekście ucisku mechanicznego (do którego zalicza się również sposób działania maty do akupresury) fibroblasty służą jako czujniki ucisku i efektory rozciągania (tzn. wywołują reakcję na odpowiednie rozciąganie tkanki). Reakcja fibroblastów na bodziec mechaniczny polega na indukowaniu zmian na poziomie molekularnym i komórkowym swoistych dla procesów biomechanicznych. W niedawno prowadzonych badaniach stwierdzono udział fibroblastów w mechanizmach odpowiedzi immunologicznej. Aktywowane fibroblasty (w drodze reakcji na uraz) gwałtownie wydzielają cytokiny stanu zapalnego, czynniki wzrostu i czynniki chemotaktyczne, które regulują czynność komórek krwiotwórczych. Wyniki niektórych badań wskazują na wpływ stymulacji biomechanicznej na ekspresję genów cytokin i czynników wzrostu wydzielanych przez fibroblasty zależną od nasilenia i czasu trwania bodźca (Cao et al. 2013).

Pomimo iż wyniki omawianego badania wykazały znaczące rozbieżności pomiędzy grupami w zakresie powyższych parametrów, nie wskazują one na obecność patologicznych odchyleń od wartości prawidłowych w żadnej z grup. W przypadku stężeń czynników wzrostu istnieją szerokie zakresy wartości referencyjnych, zgodnie z wynikami badań klinicznych i eksperymentalnych. Zakłada się, że przeciętne wartości uzyskane w omawianym badaniu również mieszczą się w granicach wartości prawidłowych.

Stan zapalny to istotna reakcja fizjologiczna na uszkodzenie tkanki i procesy regeneracji. Udowodniono skuteczny wpływ rozmaitych terapii manualnych na ogólnoustrojowe oraz miejscowe ostre procesy zapalne (Cao et al. 2013). Na podstawie wyników niniejszego badania wykazano znacząco niższe stężenia cytokin stanu zapalnego IL-7, IL-17, IFN-γ oraz MCP-1 w surowicy krwi u pacjentek w grupie kontrolnej od wartości odnotowanych w 1. dniu w grupie badanej zarówno przed spoczynkiem, jak i po spoczynku na macie. Z kolei rezultaty uzyskane w grupie kontrolnej i grupie badanej w 30. dniu po doraźnym zastosowaniu maty nie wykazały istotnych różnic. Porównanie wyników oznaczeń poziomu MCP-1 i IL-7 przed zastosowaniem maty również nie wykazało znaczących różnic pomiędzy grupą kontrolną i grupą badaną w 30. dniu.

Doraźne stosowanie maty nie powodowało zmian stężenia cytokin w żadnej z grup, natomiast na podstawie oceny dynamiki zmian wykazano znaczące obniżenie stężenia cytokin stanu zapalnego, które utrzymywało się na trwałym poziomie w 30. dniu w porównaniu z 1. dniem. Ponadto spadek poziomu różnych cytokin zapalnych, w tym IL-1β, IL-6 oraz IFN-γ, wykazały wyniki uzyskane przez Rapaporta i wsp. (Rapaport et al. 2010).

IL-17 to cytokina wywołująca stan zapalny, której receptory są wyrażane przez rozmaite rodzaje komórek w całym organizmie. Jest ona wydzielana przez komórki wrodzonego i adaptacyjnego układu odpornościowego. W różnych badaniach wykazano, że IL-17 inicjuje wydzielanie cytokin i chemokin stanu zapalnego przez fibroblasty oraz komórki nabłonka w celu rekrutacji neutrofilów i monocytów w miejscu, w którym toczą się procesy zapalne. Ponadto IL-17 w połączeniu z IFN-gamma inicjuje wydzielanie cytokin reakcji zapalnej rekrutujących monocyty i makrofagi w miejscach występowania zmian miażdżycowych. Odkryto również, że oprócz procesów dotyczących reakcji zapalnych IL-17 jest włączana w procesy chorobowe układu krążenia, niedokrwiennego uszkodzenia mózgu oraz ontogenezy związanych z aktywnymi komórkami odpornościowymi i stanami mikrozapalnymi. Ponadto nadmierna aktywacja komórek odpornościowych może inicjować rozwój chorób autoimmunologicznych. (Hirota et al. 2012).

Stężenie MCP-1 w surowicy można wykorzystywać jako diagnostyczny marker biochemiczny w ocenie reakcji zapalnych. Komórki śródbłonka oraz leukocyty obecne w układzie krążenia wyrażają i wydzielają chemokiny, w tym CMP-1, które są angażowane również w aktywację płytek krwi. Aktywowane płytki wydzielają rozmaite czynniki wzrostu i mediatory stanu zapalnego, w tym także chemokiny. (Braunersreuther et al. 2007).

Na podstawie wyników omawianego badania wykazano brak wyraźnych zmian stężenia MCP-1 po zastosowaniu maty w obu grupach pacjentek (kontrolnej i badanej). Równocześnie w ocenie dynamiki zmian stwierdzono znacząco niższe stężenie MCP-1 w grupie badanej przed spoczynkiem na macie w 30. dniu w porównaniu z 1. dniem. Oznacza to zmniejszenie reakcji o charakterze zapalnym na skutek regularnego stosowania maty przez 30 dni.

4. Zmiany stężenia oksytocyny i beta-endorfiny w surowicy krwi

W różnych badaniach wykazano, że komórki odpornościowe występujące w miejscach, w których toczą się procesy zapalne (limfocyty T, limfocyty B, monocyty i makrofagi), zawierają mRNA proopiomelanokortyny (pro-opiomelanocortin, POMC) będącej prekursorem beta-endorfiny. Podczas ekspozycji na czynnik drażniący powodujący stres (zabiegi chirurgiczne, obciążenie fizyczne i stres emocjonalny, uszkodzenie tkanki, stan zapalny itp.) beta-endorfina jest uwalniana z ziarnistości wydzielniczych, a następnie przyłączana do obwodowych receptorów opioidowych w celu zahamowania bodźców bólowych (Mousa et al. 2004; Sprouse-Blum et al. 2010). Beta-endorfina wykazuje działanie przeciwbólowe w stosunku do obwodowego układu nerwowego. Po przyłączeniu się beta-endorfiny do swoich receptorów inicjowane są łańcuchy transdukcji sygnałów hamujących wydzielanie tachykinin, w tym substancji P (najważniejszego białka uczestniczącego w przewodzeniu bodźców bólowych). Obwodowe receptory opioidowe znajdują się na włóknach nerwów czuciowych, zakończeniach pierwotnych neuronów aferentnych oraz w zwoju rdzeniowym korzenia tylnego (Stein, 1995; Stein i Machelska 2011).

Podczas omawianego badania stężenie beta-endorfiny znacząco wzrosło w grupie badanej bezpośrednio po spoczynku na macie do akupresury w 1. dniu, natomiast w 30. dniu odnotowano niezmiennie stały poziom endorfiny nawet po spoczynku na macie. Ponadto, porównując dane z 1. oraz 30. dnia, nie stwierdzono zmian stężenia przed zastosowaniem maty. Istotny wzrost poziomu beta-endorfiny w 1. dniu badania można tłumaczyć nadmierną reakcją stresową wywołaną przez oddziaływanie spiczastych elementów maty na receptory skórne. Pacjentki odnotowały również u siebie rozmaite wrażenia czuciowe w chwili ułożenia się na macie po raz pierwszy, takie jak swędzenie, mrowienie i ból.

Oksytocyna jest nie tylko neuropeptydem ośrodkowego układu nerwowego o określonym działaniu – pełni ona również funkcje związane z procesami wydzielniczymi i czynnościowymi o charakterze obwodowym. Oksytocyna moduluje reakcje zapalne poprzez hamowanie wydzielania niektórych cytokin. W badaniach wykazano, że oksytocyna łagodzi reakcje na bodźce stresowe, a także powoduje poprawę samopoczucia i zwiększenie uczucia spokoju, jak również poprawę jakości relacji partnerskich (Gouin et al. 2010).

Podczas omawianego badania w żadnym dniu nie stwierdzono znaczących zmian stężenia oksytocyny zarówno przed spoczynkiem, jak i po spoczynku na macie do masażu.

a) przed przeprowadzeniem badania

U pacjentek w grupie badanej (n=40) stwierdzono niewielkie zaburzenia postawy: u 2/3 uczestniczek występował mniej lub bardziej nasilony przeprost fizjologicznej lordozy szyjnej, 24 pacjentki wykazywały dyskopatię dolnych kręgów szyjnych, u wszystkich pacjentek stwierdzono asymetrię łopatek, 28 uczestniczek przejawiało asymetrię jednego barku, a u wszystkich pacjentek występowała dystonia mięśniowa o różnym stopniu nasilenia. W badaniu palpacyjnym u wszystkich osób w grupie badanej stwierdzono obecność bolesnych punktów powyżej łopatek i pomiędzy łopatkami oraz punktów spustowych w okolicy ramienia o różnym stopniu nasilenia bólu. Natężenie bólu w tych miejscach wynosiło 1–4 punkty w ocenie wg wizualnej skali analogowej (visual analogue numerological scale, VAS; punktacja: 0–10). U 31 uczestniczek wykryto zaburzenia równowagi w próbie Romberga. Uczestniczki w grupie kontrolnej wykazywały prawidłową, fizjologiczną postawę ciała bez zespołów bólowych w obrębie kręgosłupa oraz mięśni.

b) po przeprowadzeniu badania

Ponieważ okres stosowania maty do akupresury i masażu Pranamat ECO trwał tylko 30 dni, a więc był stosunkowo krótki w odniesieniu do istotnych zmian parametrów postawy ciała (konieczna jest regularna terapia trwająca 2–4 miesiące), pacjentki w grupie badanej oceniano z wykorzystaniem kwestionariusza, którego analiza mogła dostarczyć danych na temat następujących tendencji oznaczających zmianę:

Do grupy badanej w ramach oceny maty Pranamat ECO włączono pacjentki w wieku 30–45 lat (±2 lata). Grupa składała się z 40 uczestniczek (N=40) z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi (trwającymi dłużej niż 3 miesiące) w okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa oraz z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa. Stopień nasilenia bólu wynosił 2–4 punkty (punktacja: 0–10) w wizualnej skali analogowej (VAS). Wybrana długość cyklu stosowania maty wynosiła 30 dni; każdego dnia pacjentki spędzały 20 minut w pozycji leżącej na macie.

Na podstawie analizy kwestionariuszy na temat dolegliwości bólowych w okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO (wykres 1) stwierdzono całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych u 70% (28) pacjentek, rzadsze bóle i mniejsze nasilenie objawów bólowych u 23% (9) uczestniczek oraz utrzymywanie się dolegliwości bólowych u 7% (3) pacjentek, jednak z minimalnym zmniejszeniem ich nasilenia. Jedna z uczestniczek musiała kontynuować przyjmowanie leków przeciwbólowych.

Każda pacjentka w grupie badanej musiała zostać poddana indywidualnej ocenie z uwzględnieniem różnorodnych dolegliwości oraz faktu, że wpływ działania maty do akupresury i masażu ma charakter kumulatywny, a pełny efekt terapeutyczny pojawia się dopiero po upływie 2–4 tygodni od zakończenia cyklu terapii (Shiman et al. 1999; Zeidler, 2004).

Wykres 1

Dolegliwości bólowe w okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO
Utrzymywanie się bólu
Brak objawów bólowych
Rzadszy ból, o mniejszym nasileniu
Wykres 1. Zmiany objawów bólowych w okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Pozostałe odczucia w okolicy grzbietu po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO (wykres 2). 50% (20) pacjentek zgłaszało wrażenie większego rozluźnienia mięśni okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa, 35% (14) uczestniczek – większe rozluźnienie mięśni i lepszą postawę ciała, 12% (5) pacjentek – większe rozluźnienie mięśni i większą tolerancję długotrwałych obciążeń, a 3% (1 pacjentka) – brak zmian w okolicy grzbietu po upływie 30 dni.

Ogółem rozluźnienie mięśni odnotowano u 50+35+12 = 97% (39) pacjentek. Symbiotyczny efekt metody łączącej masaż z akupresurą analizowano w kilku publikacjach (Bastos Neves, 2013; Cameron, 1999, 2009; Dzerve, 1990).

Wrażenie rozluźnienia mięśni w okolicy barkowej i odcinka piersiowego kręgosłupa opisują następujące fragmenty wypowiedzi uczestniczek zawarte w kwestionariuszach: „mięśnie pleców są bardziej rozluźnione’, „łatwiej jest utrzymać prawidłową postawę ciała”, „mój kręgosłup się wzmocnił”, „ramiona nie są już napięte i uniesione”, „mogę więcej zrobić, a moje ciało jest bardziej giętkie".

Wykres 2

Pozostałe odczucia w okolicy grzbietu po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty
Większe rozluźnienie mięśni
Większe rozluźnienie mięśni i poprawa postawy ciała
Większe rozluźnienie mięśni i większa tolerancja długotrwałych obciążeń
Brak zmian
Wykres 2. Pozostałe odczucia w okolicy grzbietu po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO.

Jedną z przyczyn bólów głowy jest wzmożone napięcie mięśni okolicy szyi, barków i odcinka piersiowego kręgosłupa. Na podstawie analizy wyników badania po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty można było zaobserwować (wykres 3) ustąpienie bólów głowy u 43% (17) pacjentek, osłabienie bólów głowy u 37% (15) uczestniczek – utrzymywały się bóle głowy o nieco odmiennej naturze i częstości oraz nieznacznie zmniejszonym nasileniu z 3–4 punktów do 1–2 punktów w wizualnej skali analogowej (VAS), utrzymywanie się bólów głowy u 18% (7) pacjentek oraz pojawienie się bólów głowy u 2% (1 pacjentki). Uczestniczka badania, która zgłosiła pojawienie się bólów głowy o nasileniu 1–2 punktów w skali VAS, określiła swój czas uczestnictwa w projekcie jako szczególnie napięty życiowo i wypełniony obowiązkami zawodowymi.

Masaż powoduje rozluźnienie i zmniejszenie napięcia mięśni oraz osłabienie bólów głowy, jednak wysoki poziom stresu, niepokoju i obowiązków oraz zróżnicowane zdolności radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami przez organizm u indywidualnych osób skutkują zmiennym efektem relaksacyjnym masażu (Haznere, 2005; Ilkens, 1999; Stoligvo, 2007; Utinans, 2008; Zeidlers, 2004).

Fragmenty kwestionariuszy z wypowiedziami uczestniczek badania na temat bólów głowy: „od trzeciego tygodnia stosowania maty bóle głowy zniknęły i nie powracają”, „bóle głowy występują mniej więcej raz w tygodniu, lecz są słabsze”, „praktycznie nie mam bólów głowy, a jeśli jakieś się pojawiają, są krótkotrwałe (szybko ustępują i jestem w stanie je tolerować). Nie przyjmowałam żadnych środków przeciwbólowych podczas badania i po jego zakończeniu”.

Wykres 3

Bóle głowy po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO
Osłabienie bólów głowy
Pojawienie się bólów głowy
Utrzymywanie się bólów głowy
Niewystępowanie bólów głowy
Wykres 3. Bóle głowy oraz ich zmiany po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Na podstawie analizy zmian reakcji ze strony autonomicznego układu nerwowego (AUN) zgłaszanych w kwestionariuszach po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO określono status zaburzeń czynności serca i ciśnienia tętniczego oraz wystąpienie niewyjaśnionych przypadków pobudzenia, potliwości i zaburzeń oddychania (wykres 4). Zgodnie z wynikami kwestionariuszy zaburzenia AUN ustąpiły u 80% (32) pacjentek, stan autonomicznego układu nerwowego nie uległ zmianie u 13% (5) uczestniczek, a pogorszenie, tzn. spadek ciśnienia tętniczego krwi i nasilenie objawów bólowych w okolicy odcinka piersiowego kręgosłupa, wystąpiło u 7% (3) pacjentek.

W badaniach porównawczych omawiano biologiczne mechanizmy akupunktury igłowej i laserowej. Metody te powodują miejscową poprawę mikrokrążenia w zmienionej tkance, jednak należy uwzględnić fakt, iż w indywidualnych przypadkach wywołują one działania niepożądane w postaci nadmiernej reakcji współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego (Litscher 2006), np. zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi i objawy bólowe. W przypadku osób z nadwrażliwością ze strony układu autonomicznego profilaktykę i terapię z wykorzystaniem maty Pranamat ECO zaleca się stosować co drugi, a nawet co trzeci dzień przez nie dłużej niż 20 minut w celu stopniowego przyzwyczajania się i ograniczenia występowania działań niepożądanych. Zatem aby umożliwić bardziej precyzyjne planowanie strategii terapeutycznych dla każdego pacjenta, zaleca się konsultacje ze specjalistą medycyny fizykalnej i rehabilitacji; muszą także zostać przeprowadzone badania i dokładna diagnostyka występujących dysfunkcji oraz selekcja pacjentów pod kątem bezpiecznego stosowania maty.

Fragmenty wypowiedzi uczestniczek w grupie badanej na temat zmian ze strony:

Wykres 4

Zaburzenia ze strony autonomicznego układu nerwowego
Poprawa sytuacji
Pogorszenie sytuacji
Brak zmian
Wykres 4. Zaburzenia ze strony autonomicznego układu nerwowego (przyspieszenie lub zwolnienie akcji serca, zmiany ciśnienia tętniczego krwi, niewyjaśnione przypadki pobudzenia, potliwości, zaburzeń oddychania) po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO.

Po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO uczucie zmęczenia i apatii wśród pacjentek w grupie badanej (wykres 5) zmniejszyło się u 82% (33) uczestniczek, a całkowicie ustąpiło u 18% (7) pacjentek.

Na podstawie analizy przypadków uczucia zmęczenia i apatii można wyciągnąć pewne wnioski dotyczące różnych faz stresu u uczestniczek badania. Jeśli objawy całkowicie ustępowały, pacjentki znajdowały się w fazie przystosowania do stresu, w której układy czynnościowe organizmu są w stanie przystosować się do codziennych obciążeń i występują reakcje fizjologiczne. Jednak 82% uczestniczek znajdowało się w fazie alarmowej stresu, która jest początkową fazą zespołu wypalenia (Selye, 1983).

Dane statystyczne wskazują na to, że u 35 milionów osób na świecie występuje zespół wypalenia w różnych stadiach rozwoju, a im dłużej trwa faza alarmowa, tym więcej syntezowanych jest szkodliwych białek w organizmie w reakcji na bodziec zewnętrzny (Ritossa, 1960) i następuje szybszy rozwój rozmaitych zaburzeń, takich jak zmęczenie, neuroza, bezsenność, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, depresja, apatia, myśli samobójcze itp.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „rzadziej występuje uczucie zmęczenia i apatia”, „bezpośrednio po zastosowaniu maty czuję się ożywiona”, „zniknęła apatia i czuję przypływ energii”, „kilka godzin po zastosowaniu maty znika uczucie zmęczenia".

Wykres 5

Uczucie zmęczenia i apatia
Zmniejszenie uczucia zmęczenia i apatii
Całkowite ustąpienie
Wykres 5. Zmiany dotyczące uczucia zmęczenia i apatii po 30-dniowym stosowaniu maty do masażu i akupresury Pranamat ECO.

Ocena sił witalnych, aktywności i radości życia wykazała następujące zmiany wśród pacjentek w grupie badanej po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO (wykres 6): 92% (37) uczestniczek wykazywało większą witalność, aktywność i radość życia, natomiast u 8% (13) pacjentek nie nastąpiły żadne zmiany.

Analiza danych z literatury fachowej dotyczących możliwego wpływu masażu i akupresury na samopoczucie psychiczne, aktywność, witalność i radość życia wykazała, że istnieją naukowe dowody na to, iż miejscowe działanie wymienionych czynników stymuluje syntezę cytokin, endorfin oraz innych substancji biologicznie czynnych w ścianach małych naczyń włosowatych. Substancje te zaczynają krążyć w układzie systemowym, powodując poprawę samopoczucia psychicznego (Zimmermann, 2004). Po zastosowaniu masażu i akupunktury obserwowano większe rozluźnienie mięśni i stabilizację czynności autonomicznego układu nerwowego (Damen et al. 2006).

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „po ukończeniu cyklu terapii moje siły witalne są o wiele większe i odczuwam mniejsze zmęczenie w codziennym życiu, a także poprawiło się moje samopoczucie psychiczne”, „po każdej sesji na macie zwiększa się moja witalność”, „stałam się bardziej aktywna i mam bardziej pozytywne nastawienie do życia”, „przed badaniem dotyczącym stosowania maty codziennie wypijałam dwa półlitrowe kubki kawy, aby zachować siły witalne. Bez kawy miałam uczucie, że nie do końca się obudziłam i nie miałam energii, aby funkcjonować. Po badaniu mam więcej energii i chęci do ruchu, na przykład wychodzenia na świeże powietrze. Nie wróciłam do picia kawy, ponieważ tego nie chcę i nie potrzebuję”, „mam uczucie, że latam, ponieważ nic mnie nie boli”, „stałam

Wykres 6

Witalność, aktywność i radość życia
Wzrost sił witalnych, aktywności i radości życia
Brak zmian
Wykres 6. Zmiany dotyczące sił witalnych, aktywności i radości życia po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Analiza zmian nastroju i drażliwości (wykres 7): 70% (28) pacjentek nie zgłaszało epizodów drażliwości, u 15% (6) uczestniczek drażliwość zmalała, natomiast u 15% (6) pacjentek utrzymywały się wahania nastroju i drażliwość.

Podstawę masażu, akupresury i akupunktury stanowią odruchy neurologiczne oraz mechanizmy humoralne i uciskowe, które angażują zarówno autonomiczny, jak i ośrodkowy układ nerwowy. Mogą zachodzić zmiany czynnościowe z przewagą procesów pobudzania lub hamowania (Harrold, 2006).

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „postrzegam sprawy z poczuciem humoru”, „zwykle mam dobry nastrój, a drażliwość się zmieniła – jest mniejsza”, „mój nastrój jest lepszy, a drażliwość zmalała”.

Wykres 7

Wahania nastroju i drażliwość
Zmniejszona drażliwość
Utrzymująca się drażliwość i wahania nastroju
Brak odczuwanej drażliwości
Wykres 7. Zmiany dotyczące wahań nastroju i drażliwości po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Czy po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO zmieniła się reakcja na stres związany z codziennym życiem? Sprawdzaliśmy, czy pacjentki z większym spokojem postrzegały różne sytuacje, czy zmniejszyło się nasilenie reakcji emocjonalnych oraz czy pacjentki rozwiązują problemy w konstruktywny sposób.

Jak zaobserwowano na podstawie wyników kwestionariuszy (wykres 8), większość pacjentek, czyli 90% (36) osób, postrzegała różne sytuacje z większym spokojem i osiągnęła fazę przystosowania do stresu, natomiast 10% (4) uczestniczek zgłaszało utrzymywanie się emocjonalnego napięcia i odczuwanie stresu w różnych sytuacjach – w tym przypadku znajdują się one nadal w fazie alarmowej stresu. Gdyby te pacjentki mogły zostać ocenione po dalszych 2–4 miesiącach cykli terapeutycznych z zastosowaniem maty Pranamat ECO, wyniki mogłyby się różnić od obecnych rezultatów.

Stosowanie maty Pranamat ECO indukuje schemat mechanizmów podrażniania, tzn. wywołuje impulsy pochodzące z obwodowych receptorów nerwowych we włóknach aferentnych, które dostarczają informacje do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Podstawowymi strukturami układu nerwowego są synapsy kontrolujące wejście, transmisję, integrację i wyjście sygnałów. W zależności od swoich funkcji rozróżnia się neurony pobudzające i hamujące. Sumowanie w czasie i przestrzeni to zdolność kumulowania i wzmacniania słabych, równoczesnych lub sekwencyjnych sygnałów informacyjnych o charakterze aferentnym w celu depolaryzacji błony komórkowej i osiągnięcia potencjału progowego. Na skutek depolaryzacji błony przez słaby, pojedynczy (podprogowy) bodziec może nie dojść do osiągnięcia potencjału progowego, jednak w synapsach działanie poszczególnych bodźców może się sumować. Kumulacja przestrzenna następuje np. w sytuacji, gdy neuron ruchowy równocześnie otrzymuje aktywujący, aczkolwiek podprogowy sygnał od kilku neuronów presynaptycznych, co ułatwia osiągnięcie progu depolaryzacji. Kumulować może się zarówno działanie pobudzające, jak i hamujące (Aberberga-Augskalne, 2008).

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „Postrzegam różne sytuacje z większym spokojem i nie reaguję zbyt emocjonalnie. Lepiej rozumiem, co sama mogę zmienić”, „moja reakcja na stres jest bardziej zrównoważona, postrzegam różne sytuacje w sposób mniej emocjonalny”, „jestem bardziej skoncentrowana i spokojniejsza”.

Wykres 8

Reakcje na codzienny stres
Spokojniejsze postrzeganie sytuacji
Emocjonalność, uleganie stresowi
Wykres 8. Reakcja na codzienny stres po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO (zmiana / brak zmiany, np. spokojniejsze postrzeganie różnych sytuacji, niereagowanie w zbyt emocjonalny sposób, bardziej konstruktywne rozwiązywanie problemów).

Z fizjologicznego punktu widzenia podczas snu nocnego większą aktywność przejawia przywspółczulna część autonomicznego układu nerwowego, jednak w przypadku nadmiernego napięcia lub stresu w ciągu dnia sen nocny jest zaburzony, pojawia się niepokój i współczulna część układu autonomicznego pozostaje aktywna również w trakcie godzin nocnych. W dalszej perspektywie występują zaburzenia psychiczne oraz emocjonalne i może pojawić się zespół wypalenia (Webber, 2000).

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „gdy używam maty przed snem, lepiej śpię w nocy”, „wcześniej mój sen bywał niespokojny, teraz potrzebuję mniej godzin, aby dobrze spać i czuć energię życiową”, „mój sen był pełen niespokojnych marzeń sennych, teraz śpię dobrze i rano czuję się wypoczęta”, „przedtem wieczorami miałam problemy z zaśnięciem, teraz mam problem z obudzeniem się rano”, „już nie budzę się w środku nocy, śpię spokojnie, czuję się wypoczęta i mam kolorowe sny”.

Wykres 9

Jakość snu
Poprawa jakości snu
Pogorszenie jakości snu
Mniej godzin potrzebnych na sen
Wykres 9. Ocena jakości snu po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Ból menstruacyjny i przedmiesiączkowy po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO: ból zmniejszył się lub ustąpił u 75% (30) pacjentek, pojawił się u 2% (1 uczestniczki), a brak zmian w odczuwaniu bólu menstruacyjnego zaobserwowano u 23% (9) osób.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „w drugim dniu miesiączki zwykle przyjmowałam tabletki leku Ibumetin 400 mg; po stosowaniu maty przez 4 tygodnie nie odczuwam już bólu, a tabletki nie są potrzebne”, „nie odczuwam już dyskomfortu ani bólu; byłam zaskoczona tym, że cykl miesiączkowy rozpoczyna się i przebiega bez fizjologicznych komplikacji”, „zniknął ból przedmiesiączkowy”, „miesiączki rozpoczynają się 5 dni wcześniej i są bezbolesne”, „czas krwawienia skrócił się do 3 dni, a miesiączka nie była zbyt obfita”.

Wykres 10

Ból menstruacyjny i przedmiesiączkowy
Zmniejszenie dolegliwości bólowych
Pojawienie się dolegliwości bólowych
Ustąpienie dolegliwości bólowych
Wykres 10. Ból menstruacyjny i przedmiesiączkowy po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO.

Na podstawie pytań dotyczących zmian nawyków żywieniowych uzyskano następujące wyniki kwestionariuszy: chęć zdrowszego odżywiania się u 5% (2) pacjentek, zwiększenie apetytu u 15% (6) uczestniczek, zmniejszenie apetytu u 15% (6) pacjentek oraz brak zmian nawyków żywieniowych u 65% (26) osób. Wskaźnik masy ciała (body mass index, BMI) wśród pacjentek w grupie badanej wynosił 22,4 ± 3 kg/m2.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „zmniejszyły się objawy zapalenia żołądka, chociaż jadam nieregularnie”, „czuję potrzebę spożywania mniejszych ilości mięsa i zmniejszył się mój apetyt”, „zmniejszył się mój apetyt na słodycze”, „rano uczucie głodu nie jest już tak silne”, „poprawił się mój apetyt, nie chcę już pić kawy, za to mam ochotę na więcej owoców”, „nie odczuwam uczucia głodu jako tortury; nie ma już tego irytującego uczucia pustki i niepokoju, który występował wcześniej, jeśli opuściłam posiłek. Jest to zdecydowanie nowe i wcześniej nieznane uczucie”, „chęć na jeszcze jeden kieliszek wina jest mniejsza”.

Wykres 11

Zmiana nawyków żywieniowych
Zwiększenie apetytu
Zmniejszenie apetytu
Pojawienie się chęci zdrowszego odżywiania
Brak obserwowanej zmiany nawyków żywieniowej
Wykres 11. Zmiana nawyków żywieniowych po 30-dniowym cyklu terapii z zastosowaniem maty Pranamat ECO.

Ocena miejscowych podrażnień skóry po 30-dniowym stosowaniu maty Pranamat ECO na podstawie danych statystycznych z badania: złagodzenie podrażnień skóry u 67% (27) pacjentek w porównaniu z początkiem badania (podrażnienie ustępowało po kilku godzinach), minimalne podrażnienie skóry po zastosowaniu maty u 28% (11) uczestniczek (nie powodowało uczucia dyskomfortu), nasilenie podrażnień skóry i wysypki u 5% (2) osób – dotyczyło to szczególnie nadwrażliwych reakcji skórnych u dwóch spośród 40 uczestniczek badania.

Na podstawie analizy dotyczącej wrażliwości skórnej należy uwzględnić fakt, że rodzaje skóry u człowieka różnią się pod względem koloru, grubości i wrażliwości czuciowej, dlatego zdecydowanie dopuszczalna jest akceptacja odmiennych miejscowych reakcji podrażnienia skóry oraz zmiennych progów wrażliwości na bodźce bólowe.

Fragmenty niektórych wypowiedzi w kwestionariuszach: „podczas kilku pierwszych sesji na macie zauważyłam zaczerwienienie skóry i odczuwałam swędzenie oraz ból”, „na początku sesje były dość bolesne: występowały silne zaczerwienienia skóry, silne doznania, swędzenie i pieczenie, natomiast później objawy złagodniały, a nawet pojawiły się przyjemne wrażenia”, „pod koniec badania ból był jeszcze silniejszy niż na początku, ale ustępował w ciągu kilku godzin”, „pod koniec cyklu ostry, kłujący ból nie był już tak intensywny; potrafiłam się szybciej przystosować do spiczastych końcówek maty. Pojawiły się za to dość przyjemne doznania i miłe ciepło”, „w końcowych fazach badania mój organizm przyzwyczaił się do maty; nie odczuwałam żadnych przykrych sensacji i nie występowało zaczerwienienie”, „pod koniec badania swędzenie i zaczerwienienie były słabsze i nie przeszkadzały mi”.

Wykres 12

Miejscowe podrażnienia skóry obserwowane po spoczynku na macie
Złagodzenie podrażnień skóry
Nasilenie podrażnień skóry, świądu
Minimalne podrażnienia skóry niepowodujące dyskomfortu
Wykres 12. Czy po spoczynku na macie występowało miejscowe podrażnienie skóry (swędzenie, pieczenie, uczucie bólu, zaczerwienienie itp.), które ustępowało w ciągu kilku godzin?

Podczas analizy odpowiedzi na pytanie w kwestionariuszu o treści „Jakie są jeszcze inne zmiany w porównaniu z początkiem badania dotyczącego 30-dniowego stosowania maty Pranamat ECO, o które nie spytaliśmy?” stwierdzono poprawę samopoczucia fizycznego u 75% (30) pacjentek oraz poprawę samopoczucia fizycznego i psychicznego u 25% (10) uczestniczek.

Metody takie jak fizykoterapia, masaż, akupresura, terapia błotem, fototerapia, magnetoterapia itp. cechuje efekt kumulatywny. Oznacza to, że cel terapeutyczny może nie zostać osiągnięty natychmiast, lecz dopiero po ukończeniu całego cyklu leczniczego (np. po 4-6-10 lub 21-30 zabiegach), natomiast dobre samopoczucie i komfort utrzymują się przez dłuższy czas po zakończeniu cyklu.

Kolejną cechą (z fizjologicznego punktu widzenia) metod stosowanych w medycynie fizykalnej, która potwierdza się także w przypadku maty Pranamat ECO, jest fakt, że jeśli zabiegi (lub sesje na macie) zaczyna się stosować odpowiednio wcześnie (przy początkowych objawach dysfunkcji), osiągnięcie celu terapeutycznego trwa krócej, a dobre samopoczucie utrzymuje się przez długi czas.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „najważniejszy jest fakt, że zniknął dokuczliwy ból”, „mata to doskonały sposób relaksu po stresującym dniu; zniknął ból w okolicy barków”, „z początku byłam nastawiona sceptycznie do maty, jednak po 30 dniach badania muszę przyznać, że dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne utrzymuje się przez cały dzień i trwa przez dłuższy czas”, „podczas stosowania maty mam przyjemne odczucia, a po sesji przez długi czas utrzymuje się dobre samopoczucie”.

Wykres 13

Jakie są jeszcze inne zmiany w porównaniu z początkiem badania, o które nie spytaliśmy?
Poprawa samopoczucia fizycznego
Poprawa samopoczucia fizycznego i psychicznego
Wykres 13. Jakie są jeszcze inne zmiany w porównaniu z początkiem badania dotyczącego 30-dniowego stosowania maty Pranamat ECO, o które nie spytaliśmy?

Na podstawie danych statystycznych dotyczących zmian reakcji organizmu tydzień po tygodniu od rozpoczęcia zabiegów z zastosowaniem maty Pranamat ECO stwierdzono, że 60% (24) pacjentek obserwowało u siebie różne reakcje organizmu i zmiany, natomiast 40% (16) uczestniczek nie odnotowało u siebie zmian reakcji organizmu.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „zmniejszyły się worki pod oczami”, „w pierwszym tygodniu występowało bardzo nieprzyjemne odczucie w okolicy pleców”, „po pierwszym tygodniu zniknął ból krzyża”, „w pierwszym tygodniu byłam bardziej emocjonalna i rozdrażniona, ale później wszystko ustąpiło”, „z tygodnia na tydzień coraz łatwiej mogłam wytrzymać pierwsze kilka minut na macie, a później udawało mi się coraz bardziej zrelaksować (a czasem nawet zasnąć)”, „w pierwszym tygodniu (przez około 4 dni) po każdym zastosowaniu maty odczuwałam silne bóle głowy, które potem zniknęły i nigdy nie powróciły”, „pod koniec miesiąca leżenie na macie nie było już tak bolesne i powodowało przyjemne wrażenia”, „na początku (w pierwszym tygodniu) odczuwałam nawet nadmierny ból; pod koniec przeciwnie – wydawało się, że mata w ogóle nie działa, ponieważ moje plecy prawie wcale nie czuły spiczastych elementów maty”, „lepszy sen, poprawa metabolizmu, straciłam kilka kilogramów. Od samego początku aż do końca cyklu bardzo szybko stawałam się senna i mogłabym leżeć na macie dłużej niż 20 minut”, „w pierwszym tygodniu nadal odczuwałam ból pleców rano po przebudzeniu, jednak w drugim i kolejnych tygodniach ból stopniowo znikał”, „zauważyłam, że po sesji na macie moje plecy miały się lepiej, a mata zastępowała masaż; jest szczególnie pomocna, gdy czuje się zmęczenie i napięcie”.

Wykres 14

Cotygodniowe zmiany reakcji organizmu od czasu rozpoczęcia sesji na macie
Tak, zaobserwowane
Nie, nie zaobserwowane
Wykres 14. Cotygodniowe zmiany reakcji organizmu od czasu rozpoczęcia zabiegów na macie.

Na podstawie wyników kwestionariuszy stwierdzono, że 92% (37) pacjentek zastosowałoby matę Pranamat ECO z własnej woli nawet gdyby nie był to jeden z warunków uczestnictwa w badaniu, natomiast 8% (3) uczestniczek zdeklarowało, że nie stosowałoby maty z własnej woli.

Fragmenty wypowiedzi w kwestionariuszach: „nie zaczęłabym stosować maty z własnej woli, ponieważ wydawała mi się zbyt ostra i nie wierzyłam w jej działanie. W trakcie badania zmieniłam zdanie i teraz stosuję ją regularnie, w tym z własnej woli”, „wolałabym nie leżeć na macie, przynajmniej nie każdego dnia, ponieważ sprawiało mi trudność położenie się, zaśnięcie i wstanie – wszystkie te czynności są zbyt bolesne”, „nie zaczęłabym stosować maty z własnej woli, ponieważ wydawała mi się zbyt ostra i nie wierzyłam w jej działanie. W trakcie badania zmieniłam zdanie i teraz z przyjemnością stosuję matę nawet po zakończeniu badania”, „tak, wypróbowałabym ją. Teraz wiem, że mata to świetna rzecz!”, „nie stosowałabym jej, ponieważ za pierwszym razem wydawała się zbyt ostra, przez co wystąpiły bardzo nieprzyjemne odczucia skórne i swędzenie”, „tak, zastosowałabym matę, ponieważ teraz też to robię. Uważam, że mata pomaga poprawić nastrój, zapewnia dobry sen, a także łagodzi ból pleców”, „wątpię, abym ją zastosowała, raczej wybrałabym cykl masaży – taka metoda wydaje się bardziej tradycyjna i skuteczniejsza. Mata ma swoje zalety – nie wymaga poświęcenia dodatkowego czasu”, „nie zastosowałabym maty, ponieważ nie wiedziałam, że potrafi tak skutecznie pomóc. Jednak teraz po zakończeniu badania stosuję matę za każdym razem, gdy czuję się spięta po pracy”, „stosowałam matę jeszcze przed badaniem, a dzięki badaniu znów zaczęłam ją stosować i robię to regularnie – zabrałam ją nawet na wycieczkę narciarską w Alpy. Mata łagodzi ostry ból napiętych mięśni, relaksuje po dniu pracy i od razu odczuwa się efekt jej działania”, „zastosowałabym matę dokładnie ze względu na pozytywne zmiany, które stwierdzam od pierwszego tygodnia badania”, „tak, stosowałabym matę z własnej woli, ponieważ lubię rzeczy, które pomagają się zrelaksować bez szkody dla zdrowia”, „nie kupiłabym maty z własnej woli. Teraz ją stosuję i zamierzam to kontynuować. Z przyjemnością poleciłabym ja również innym osobom. Dziękuję!”, „Tak, zastosowałabym ją. Mata szybko wpływa na bóle pleców, które stały się rzadsze. To dobry sposób na pocieszenie się”.

Wykres 15

Czy zastosowałaby Pani matę Pranamat ECO z własnej woli nawet gdyby nie był to jeden z obowiązkowych warunków uczestnictwa w badaniu?
Tak, zastosowałabym
Nie, nie zastosowałabym
Wykres 15. Czy zastosowałaby Pani matę Pranamat ECO z własnej woli nawet gdyby nie był to jeden z obowiązkowych warunków uczestnictwa w badaniu?